واکنش مجاهدانه‌ی امام(ره) به معاهده‌ی کاپیتولاسیون
4 آبان ماه
سالروز مخالفت امام خمینی(ره) با عهدنامه‌ی ذلت‌بار کاپیتولاسیون است. " کاپیتولاسیون یا قضاوت‌سپاری " سپردن حق رسیدگی قضایی به جرایم اتباع و شهروندان یک کشور خارجی به نمایندهٔ حقوقی آن کشور است. این اصطلاح که به آن «قضاوت کنسولی» نیز می‌گویند، در حقوق بین‌الملل به معنای هرگونه موافقت‌نامه‌ای است که در آن کشوری به کشور دیگر مجوز می‌دهد که از قوانین قضایی خود برای تمامی اتباعش(اعم از دیپلمات‌ها و شهروندان عادی کشور مهمان) که در داخل مرزهای کشور میزبان سکونت دارند، استفاده کند. کاپیتولاسیون تعریفی نزدیک به حقوق برون‌مرزی (Extraterritorialit ) دارد؛ حقوقی که کشوری به اتباع کشور دیگر که در خاک آن اقامت دارند اعطا می‌نماید و اتباع کشور مزبور را از حاکمیت محاکم محلی معاف می‌نماید. در حال حاضر براساس قرارداد وین پیرامون روابط سیاسی، تنها نمایندگان سیاسی دولت‌ها در سایر کشورها و نمایندگان دولتی مستقر در سازمان ملل متحد از چنین حقی با نام «مصونیت دیپلماتیک» برخوردار هستند.
آغازگر دعوت آمریکایی‌ها به ایران پس از جنگ جهانی دوم و واگذاری امتیازات قضایی و امنیتی به آنان قوام السلطنه، به عنوان نخست وزیر، بود. اولینگروه از نیروهای نظامی آمریکا تحت عنوان «میسیون نظامی»، آذر1321 ه.ش. همزمان با دوره نخست وزیری قوام‌السلطنه با اجازه‌نامه‌ی مصونیت‌های قضایی وارد ایران شدند.. اما زمان اوج تخصیص این امتیازهای ویژه، در دوره‌ی نخست‌وزیری منصور و علَم اتفاق افتاد و لایحه کاپیتولاسیون به مجلس شورای ملی راه یافت. به جریان افتادن تصویب لایحه مذکور، پس از برگزاری رفراندوم انقلاب سفید و تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بود. سرانجام در روز سه شنبه ۲۱ مهر ۱۳۴۳ لایحه قضاوت کنسولی مشهور به کاپیتولاسیون، با وجود مخالفت تعداد بسیاری از وکلای مردم، در جلسه‌ای متشنج به تصویب نمایندگان مجلس شورای ملی رسید.
به دنبال تصویب این لایحه، امام(ره) در روز چهارم آبان ۱۳۴۳ با لحنی شدید اقدام رژیم پهلوی را مورد انتقاد قرار دادند و با ایراد سخنرانی در جمع کثیری از روحانیون و مردم قم تأکید کردند:«... عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت، عظمت ارتش ایران را پایکوب کردند. قانونی را به مجلس بردند که در آن ما را ملحق کردند به پیمان وین ...که تمام مستشاران نظامی آمریکا با خانواده‌هایشان، با کارمندهای فنی‌شان، با کارمندان اداری‌شان، با خدمه‌شان... از هر جنایتی که در ایران بکنند، مصون هستند. آقا من اعلام خطر می‌کنم،... والله گناهکار است کسی که فریاد نکند... ». علاوه بر این، امام در همان روز با صدور بیانیه به افشاگری پرداختند و از کاپیتولاسیون به عنوان «سند بردگی ملت ایران» یاد کردند. کاپیتولاسیون، در واقع نقض آشکار استقلال، حاکمیت و حیثیت ملّی ایران بود. کاپیتولاسیون در کشور به ویژه از سال 43 نتیجه‌ای جز تحقیر ایرانیان و باز گذاشته شدن دست استعمارگران به خصوص آمریکایی‌ها برای انجام هر نوع جنایتی علیه مردم دربر نداشت.
رژیم شاه، که از افزایش روزافزون نارضایتی مردم وحشت کرده بود، پی برد که با حضورامام (ره) در ایران، ممکن است قیام دیگری نظیر قیام 15 خرداد 1342 به وقوع بپیوندد، تصمیم به تبعید ایشان گرفت. شب 13 آبان 1343، یک هفته پس از سخنرانی علیه لایحه، صدها کماندو و مأمور خانه امام را محاصره، ایشان را دستگیر و به تهران منتقل نمودند. امام صبح آن روز با هواپیمایی به ترکیه تبعید شدند. امام در هواپیما خطاب به یکی از مأموران همراه خود فرمودند: «من به جرم دفاع از استقلال وطنم تبعید می‌شوم». مبارزه‌ی آشکار امام (ره) پرده از خیانت‌های آشکار و پنهان آمریکا و خائنین داخلی برداشت.
از مهم‌ترین بندهای مندرج در معاهده، که درحقیقت خواسته‌های دولت آمریکا از ایران بود، این موارد را می‌توان نام برد:
ـ عدم توقیف، بازداشت و انجام رفتار مجرمانه با آنان
ـ ممانعت ازواردآمدن لطمه به آزادی، شخصیت و حیثیت آمریکائیان
ـ مصونیت عمل اقامت خصوصی (منزل)، مکاتبات و اموال
ـ مصونیت جزائی درحین‌انجام وظیفه
ـ معافیت از مقررات بیمه‌های اجتماعی
ـ معافیت از پرداخت کلیه عوارض شخصی، مالی، مملکتی، منطقه‌ای و یا شهری(جزدرموارد محدود)
ـ معافیت از انجام خدمات شخصی،عمومی و الزامات نظامی
ـ معافیت از پرداخت حقوق گمرگی (گاهی‌اوقات)
بندهای مطرح شده نشان می‌دهد تصویب و اجرای کاپیتولاسیون نه فقط به معنی تحقیر ارزش‌های ملّی، فرهنگی و مذهبی کشورمان بود، بلکه نشانه‌ی اوج وابستگی رژیم پهلوی در برابر استعمارگران به خصوص امریکا و خیانت به منافع ملی، نافی استقلال کشور، و بطلان هویت ایران و ایرانی و به طور خلاصه امضا تأییدیه‌ی مرگ تاریخی، فرهنگ، تمدن و مذهب ملت بود. با توجه به این خطرات قریب‌الوقوع بود که امام خمینی(ره) در برابر این غفلت تخریبگرانه‌ی سرنوشت ایران سکوت نکردند و ازمنافع ملّی واستقلال کشور دفاع نمودند. 15 سال جلای وطن و شهادت فرزندشان ثمره دفاع امام(ره) از آرمان و اهداف یک ملت دارنده‌ی تمدن کهن در برابر استبداد و استکبار جهانی بود. بی‌تردید مبارزه‌ی آشکار امام خمینی (ره) با کاپیتولاسیون،ماهیت وطن‌فروشی رژیم پهلوی و طرح‌های استعمارطلبانه‌ی امریکا را برای بی‌اعتبار کردن استقلال ایران، بیش از گذشته روشن نمود و در سقوط دولت پهلوی بیش از سایر رخداداها اثرگذار بود.
سه ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با تصویب شورای انقلاب، دولت موقت لایحه کاپیتولاسیون را از تاریخ 23 اردیبهشت 1358ملغی اعلام کرد. سرانجام در13 آبان 1358با تسخیر لانه جاسوسی آمریکا توسط دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، برای همیشه حضور مستشاران نظامی آمریکا در ایران خاتمه یافت و تسلط مستشاران این کشور بر ارتش مقتدرایران به پایان عمر خود رسید.
گردآوری: بیگلری
منابع:
گزارش