اقتدا به مولاعلی(علیه‌السلام)، رمزترویج فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای
17شوال سال پنجم هجرت در جنگ خندق، حضرت علی (ع)، که منش و کلام گوهربارشان قاموس جوانمردی و پهلوانی است، با تدبیر عالمانه خویش در جریان نبرد خندق هنگام رویارویی با عمربن عبدود توانستند با مهار نفس، برآن مجسمه بیرحمی پیروز شوند و به این ترتیب سپاه اسلام با دلاورمردی حیدر کرّار از جنگ خندق سربلند بیرون آمد. امسال این مناسبت مصادف با هشتم خرداد 1400 روز جهانی فرهنگ پهلوانی و ورزش باستانی نام گرفته است. فدراسیون ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای ایران با همکاری سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری در 25 آبان سال 1389(برابر با 16 نوامبر 2010 ) موفق شد آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای ایران را در فهرست میراث معنوی یونسکو به ثبت جهانی برساند. دانشنامه بروک‌هاوس آلمانی، با استناد به تحقیقات دانشگاه ورزش آلمان واقع در شهر کلن، ورزش زورخانه‌ای را در کتاب اصلی و جلد ویژه ورزش، قدیمی‌ترین ورزش بدن‌سازی جهان معرفی می‌کند.
ورزش زورخانه‌ای (باستانی و یا پهلوانی) نام مجموعه حرکات ورزشی همراه با وسایل و نمادهایی خاص است که قدمتی چند صد ساله دارد. قامت سرفراز اما سراسر تواضع این ورزش در فراخنای مفاهیم نوع دوستی، آموزشهای دینی،اسطوره های حماسی و سنن اجتماعی ایران باستان بالیده و قدبرافراشته است. ورزش پهلوانی سرشار از سجایای اخلاق کریمه همچون جوانمردی،راستی، فداکاری،فروتنی،دیگرخواهی،از خودگذشتگی،خویشتنداری،نفس ستیزی، حق پرستی وحق جویی است. با ورود اسلام وپیروی از اهل بیت(ع) به ویژه منش جوانمردی و پهلوانی حضرت علی(ع)، ورزش باستانی علاوه بر فرهنگی ایرانی با تعالیم اسلامی عجین شد. درگذشته زورخانه مکانی برای رسیدگی به امور اهالی محل و پهلوانش در نظرمردم جایگاه قاضی، خیّر، راهنما و بزرگتر را داشت. در زورخانه جوانان می آموختند احترام به بزرگتر و خدمت به پدر و مادر ضروری و یک تکلیف است. واژه کلیدی این ورزش، کلمه‑ی «پهلوان» است. این کلمه در فرهنگ ایرانی – اسلامی ریشه در خدادوستی و خداترسی، ایثار و خدمت دارد. عصاره این لغت گذشتن از من و تکیه بر ما بودن است. درون مایه ورزش زورخانه ای با آداب و باورهای دینی و انسانی آمیخته است؛ از اینروست که نتیجه آن، فقط پرورش جسم نیست بلکه تربیت روح انسانی و منش جوانمردی را دربطن حرکات خاص خود گنجانده است. سند این گفته، برپایی سنت زیبای گلریزان به ویژه در اعیاد مذهبی و مناسبتهای ملّی است.
به گواهی بعضی اسناد تاریخی، شخصی از خطه آذربایجان به نام محمود معروف به پوریای ولی، زورخانه را در حدود هفت قرن پیش (برمبنا تقویم خورشیدی) دایر نمود. ورزش زورخانه‌ای با پیروی از پهلوانان افسانهای ایران باستان و تأسی از پیشوای نخست شیعیان دارای آداب خاصی است. مرشد با خواندن اشعار و داستانهای آهنگین و همراهی ساز ضرب، ضمن برانگیختن ورزشکاران به انجام حرکات خاص با ابزار ویژه، به پرورش خُلق و خوی مردانگی، مروّت و جوانمردی در آن ها مشغول می شود. تمامی حرکات با اجازه از سادات و پیش کسوتان زورخانه که به "رخصت گرفتن" معروف است،انجام می‌شود. ورزش کاران هماهنگ با موسیقی و نوای مرشد،حرکات گروهی یا فردی معناداری را انجام می دهند.
ورود به گودآدابی منحصر بفرد دارد عنی ورزشکاران به ترتیب کسوت وارد می شوند و مراحل مختلف را انجام می دهند که عبارتند از:رخصت قبل از ورود به گود، زمین بوسی، ورود به گود،برداشتن تخته شنو، جرگه و کنده زدن(سلام باستانی)،شنو رفتن(نرمش پشت تخته)،میل گیری،پا زدن،دعا کردن،کباده زدن،چرخ زدن،سنگ گرفتن(دو تخته بزرگ معمولاً هشتاد کیلویی که نماد سپر جنگی هستند)، چرخ زدن. ورزش باستانی ایران9رتبه دارد. در رتبه یک،ورزشکار پس از یک سال،به هنگام چرخ زدن، مرشد برای او منکری (بر منکر علی لعنت و دیگران می‌گویند بیش‌باد) می‌فرستد. در آخرین رتبه یعنی رتبه نهم، ورزشکار بعد از چهل و پنج سال ورزش و دارا بودن حداقل شصت و پنج سال سن، به هنگام ورود و خروج از درب زورخانه، مرشد برای او زنگ می‌زند که به این ورزشکاران "زنگی" می‌گویند. زورخانه، محوطه ای گود است و دلیلش این است که در اندیشه میترا، برای پرستش نور(خدا) باید در تاریکی و در عمق زمین قرار گرفت. هم چنین در ورودی زورخانه ها را کوچک قرار می دادند تا پهلوان ها قامت خود را به نشانه تواضع و شکستن خودخواهی،خم نمایند. ورزش باستانی محدودیت سنّی ندارد و هر چه سن بیشتر باشد، رتبه ها بهتر می‌شود. میاندار( ورزشکار داخل گود) در ورزش باستانی، پیشکسوت است. او داخل گود، روبه‌روی مرشد قرار می‌گیرد و دیگر ورزشکاران دور او حلقه می‌زنند و ورزش، با تخته شنا و مداحی مرشد ادامه پیدا می‌کند. ابزارهای اصلی این ورزش کباده، میل، تخته شنا، زنجیر و .... می باشد.
گردآوری: بیگلری
منابع:
گزارش