آثار شیخ بهائی، ریاضیدان و دانشمند با اخلاق دورهی صفویه، اصفهان را ماندگار کرد.
بهاءالدین محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی، در شهر بعلبک (لبنان کنونی) در سال 925 ه. خ. دیده به جهان گشود. وی از نوادگان حارث همدانی یکی از یاران علی ابن ابی طالب است. این دانشمند دورهی صفوی پس از سالها تحقیق در سال 1000ه.ش. در اصفهان دنیای فانی را بدرود گفت. این دانشمند نخبه در دانشهای بسیاری مانند فلسفه، منطق، هیئت، نجوم، ریاضیات، سیاست، اخلاق، عرفان، فقه، مهندسی، شعر و ادب تبحر داشت واز او آثار ارزشمندی قریب به 95کتاب و رساله به یادگار مانده است. البته رشتهی مورد علاقهی او فلسفه اسلامی بود و «کشکول» شناخته شدهترین اثر وی میباشد که بیش از سایر مکتوبات او، معرف افکار شیخ است و مرجع اصلیاشعاش میباشد. یونسکو در سال 2009 میلادی به نشانهی قدردانی از خدمات علمی این دانشمند عرب، نام شیخ را در فهرست مفاخر ایران ثبت نمود. نسخه خطی به جا مانده از شیخ سن ورود او به ایران را سیزده سالگی ثبت کرده است. خانوادهی شیخ چون قزوین را مرکز استقرار دانشمندان معروف ایران دیدند، در این شهر منزل اختیار کردند. شیخ دراین شهر فارسی را آموخت و سی سال این اقامت دوام یافت. او در 17 سالگی به سبب انتصاب پدرش، که مهمترین استاد وی نیز بود، به مقام شیخ الاسلامی اصفهان توسط شاه طهماسب صفوی روانه این شهر شد. قزوین در این دوره مرکز فعّال اهل علم بود؛ ازاینرو شیخ عمده تحصیلات خود را در این شهر کسب کرد و پس از مهاجرت به اصفهان نیز ادامه داد. موفقیتهای چشمگیر علمی، ادبی و اخلاقی و نیز پارسایی او سبب شد شاه عباس صفوی وی را، که در آن زمان 43 ساله بود، به بالاترین منصب رسمی دینی حکومت صفویه یعنی شیخ الاسلامی منصوب نماید و به دلیل کفایت علمی تا پایان عمرمنصب منصب شیخ‌الاسلامی پایتخت صفوی (اصفهان) را برعهده داشت. شیخ از ۲۵ سالگی در تفسیر قرآن به خوض و تدقیق پرداخت و آن را اشرف علوم برشمرد و در حوزه معارف دینی و علوم اسلامی( ونیز سایر علوم رسمی زمان خود) استاد بود. شیخ الاسلام شاگردانی بنامی چون ملاصدرای شیرازی، محمدتقی مجلسی، محقق سبزواری وملا محسن فیض کاشانی را تربیت نمود. وی علاوه بر داشتن آثار مهم در حوزه دین، در نثر و نظم نیز یادگارهای ارزشمندی را به فارسی و بیشتر به عربی پدید آورده است. آنچه در فضای اشعار وی بسیار به چشم میخورد و مشترک است تمایل وافر شیخ به زهد و تصوّف و عرفان است. شیخ معتقد بود که حاصل علوم و فنون مختلف، در صورت عدم تلاش براي نيل به معرفت خالق و خدمت خلق، عشق به دنيا و غفلت از حق بوده و موجب كبر، تفاخر و ريا خواهد بود. عشق و ايمان و عرفان صحيح را تمجید مینمود و باور داشت عشق است كه انسان را از علائق جسماني و قيود دنيوی آزاد مي‌كند و قلوب را مانند نور كوه طور، منور ساخته و قلب را به لوح محفوظ تبدیل می کند. درخصوص علوم دیگر هم تأکید داشت بر اینکه تنها آن درس و تحقيق كه وصول به حقيقت و تمييز حق از باطل را واجب كند و به قصد قرب خداي تعالي باشد، ماجور است، در غير اين صورت تحقيقی بي‌ثمر خواهد بود.از آثار معروف شیخ میتوان به مفتاح الفلاح، کشکول، مثنوی نان و حلوا،، جامع عباسی، الزبده فی الاصول صمدیه اشاره کرد. تقسیم آب زاینده‌رود برای ۷ ناحیه از نواحی اصفهان که خصوصیات آن به تفصیل در سندی که به طومار شیخ بهائی شهرت دارد، معروفترین اثر مهندسی شیخ محسوب میگردد. سایر بناهای منتسب به شیخ بهائی عبارتند از: گنبد مسجد امام اصفهان، طراحی کاریز نجف آباد معروف به قنات زرین‌کمر، تعیین دقیق قبله مسجد امام اصفهان، ساختن منارجنبان اصفهان، ارگ شیخ بهایی( هفت برج خارون).
منابع
گزارش